เม็ดเลือดขาว White blood cells

เซลล์เม็ดเลือดขาว

เม็ดเลือดขาว (Leucocyte หรือ White blood corpuscle) มีรูปร่างและขนาดแตกต่างกัน (เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 6 - 15 ไมครอน) ปกติจะใหญ่กว่าเซลล์เม็ดเลือดแดงเกือบ 2 เท่า ไม่มีสี เพราะไม่มีฮีโมโกลบิน (haemoglobin) แต่มีนิวเคลียส การที่เซลล์เม็ดเลือดขาวไม่มี haemoglobin จะสามารถทำให้เซลล์ลีบเล็กผ่านผนังของเส้นเลือดฝอยออกมาได้ เซลล์เม็ดเลือดขาวจะมีอายุสั้น ประมาณ 2 - 14 วัน (บางชนิดอาจมีอายุ 100 - 300 วัน) มีหน้าที่โอบล้อมและจับกินเชื้อโรคแบบฟาโกไซโตซิส (phagocytosis) และอาจสร้างแอนติบอดี (antibody) ออกมาต่อต้านและทำลาย

แหล่งสร้างเม็ดเลือดขาว

เซลล์เม็ดเลือดขาวสร้างจาก ไขกระดูกสีแดง (red bone marrow) ต่อมน้ำเหลือง ต่อมไทมัส และม้าม (การสร้างขึ้นอยู่กับระดับของสเตอร์รอยด์ฮอร์โมนจากต่อมหมวกไตชั้นนอก)

สารที่จำเป็นต่อการสร้างเม็ดเลือดแดง

คือ ไขมัน และโปรตีน (เป็นเยื่อหุ้มเซลล์) Fe และ amino acid (ใช้สังเคราะห์ haemoglobin และ ฮอร์โมนจากไต (kidney) ชื่อ erythropoitin ส่งมากระตุ้นเพื่อสร้างเซลล์เม็ดเลือดแดง

แหล่งทำลายเซลล์เม็ดเลือดขาว

เซลล์เม็ดเลือดขาวอาจถูกทำลายโดยเชื้อโรค และมาโครฟาจ (macrophage) ในตับและม้าม

จำนวนเซลล์เม็ดเลือดขาว

เซลล์เม็ดเลือดขาวจะมีประมาณ 1 ใน 600 ของเซลล์เม็ดเลือดแดง ในเด็กแรกเกิดจะมีเซลล์เม็ดเลือดขาวมากกว่าผู้ใหญ่ประมาณ 16,000 เซลล์ / 1 ลูกบาศก์มิลลิเมตร

กาจำแนกชนิดเซลล์ของเม็ดเลือดขาวแบบที่ 1 

เซลล์เม็ดเลือดขาวอาจแบ่งเป็น 2 พวก ตามลักษณะของอนุภาคเล็กๆ (granule) ที่อยู่ในเซลล์เม็ดเลือดขาวว่าใหญ่หรือเล็ก และติดสีย้อมอย่างไร (สีที่ใช้ย้อมเซลล์เม็ดเลือดขาว คือ สีไรต์ สเตน จะติดนิวเคลียสให้เห็นได้ชัดว่าเป็นชนิดใด)

1. พวกแกรนูลโลไซต์ หรือ granular leucocyte คือ พวกที่มีแกรนูลของไลโซโซมจำนวนมากในไซโทพลาสซึม พวกนี้จะสร้างมาจากไขกระดูก มีนิวเคลียส มีอายุประมาณ 2 - 3 วัน สามารถแยกเป็น 3 พวกย่อยๆโดยการติดสี ดังนี้

- นิวโตรฟิล (neutrophil)

เป็นพวกติดสีที่เป็นกลาง สร้างมาจากไขกระดูก มีมาก 60 - 70 % เป็นเซลล์เม็ดเลือดแดงประเภทแรกที่ร่างกายใช้กำจัดสิ่งแปลกปลอม

- อีโอซิโนฟิล (eosinophil หรือ acidophil)

เป็นพวกติดสีที่เป็นกรด มี 2 - 4 % สร้างมาจากไขกระดูก ทำหน้าที่กำจัดสิ่งแปลกปลอมต่างๆที่เข้ามาในร่างกาย แต่เลือกกินเฉพาะองค์ประกอบรวมของแอนติเจน - แอนติบอดี (antigen - antibody complex) เท่านั้น และทำลายสารที่เป็นพิษที่ทำให้เกิดการแพ้สารของร่างกาย เช่นโปรตีนในอาหาร ฝุ่นละออง เกสรดอกไม้

- บาโซฟิล (basophil)

เป็นพวกติดสีที่เป็นด่าง มี 0.5 - 17 % ทำหน้าที่จับสิ่งแปลกปลอมโดยวิธีฟาโกไซโตซิส แต่ความสามารถจะด้อยกว่าชนิดนิวโตรฟิล และอีโอซิโนฟิลมาก ทำหน้าที่หลั่งสาร haparin เป็นสารที่ป้องกันการแข็งตัวของเลือด

2. พวกอะแกรนูโลไซต์ หรือ agranule leucocyte เป็นพวกที่ไม่มีแกรนูลของไลโซโซมอยู่ในโตพลาสซึม พวกนี้ถูกสร้างจากอวัยวะน้ำเหลือง ได้แก่ ต่อมไทมัส ต่อมน้ำเหลือง ม้าม มีอายุประมาณ 100 - 300 วัน แบ่งเป็น 2 ชนิด

- ลิมโฟไซต์ (lymphocyte)

มีประมาณ 20 - 25 % มีอายุ 2 - 3 ชั่วโมง ในขณะที่อยู่ในต่อมน้ำเหลือง จะมีหน้าที่สร้าง antibody และทำลายสิ่งแปลกปลอมโดยวิธีฟาโกไซโตซิส

- โมโนไซต์ (monocyte)

มีประมาณ 3 - 5 % มีอายุ 5 - 6 วัน ทำหน้าที่กำจัดสิ่งแปลกปลอมด้วยวิธีฟาโกไซโตซิส มีความสามารถสูงพอๆกับ neutrophil และสร้าง antibody ต่อต้านเชื้อโรค

การจำแนกชนิดเซลล์เม็ดเลือดขาวแบบที่ 2

ในปัจจุบัน มีการจำแนกชนิดของเซลล์เม็ดเลือดขาวตามหน้าที่ เป็น 2 กลุ่ม ได้แก่

1. ฟาโกไซโตซิส (phagocytosis) เป็นเซลล์เม็ดเลือดขาวที่ทำลายเชื้อโรคโดยวิธี phagocytosis พวกนี้จะเจริญพัฒนาที่ไขกระดูก บางชนิดมีนิวเคลียสขนาดใหญ่ บางชนิดมีแกรนูลจำเพาะ (enzymatic granule) ได้แก่ เม็ดเลือดขาวชนิด นิวโตรฟิล แอซิโดฟิล บาโซฟิล และโมโนไซต์

2. ลิมโฟไซต์ (lymphocyte) เป็นเซลล์เม็ดเลือดขาวที่สร้างสาร antรbody ขึ้นมาต่อต้านสิ่งแปลกปลอมหรือเชื้อโรค ได้แก่

- ลิมโฟไซต์ชนิด B (B - lymphocyte) หรือ B - cell

ลิมโฟไซต์ชนิดบี จะเจริญที่ไขกระดูก หรือไปพัฒนาที่เนื้อเยื่อน้ำเหลืองที่บริเวณลำไส้ มีคุณสมบัติในการสร้าง antibody จำเพาะโดยถ้าเซลล์บีถูกกระตุ้นโดยเชื้อโรคหรือสิ่งแปลกปลอม เซลล์บีจะแบ่งเซลล์ได้ plasma cell (สร้าง antibody ที่จำเพาะเจาะจงทำลาย antigen แต่ละชนิดที่เข้าสู่ร่างกาย) และ memory cell (จะทำหน้าที่จำแอนติเจนนั้นไว้ ถ้าแอนติเจนนั้นเข้าสู่เซลล์ในภายหลัง เซลล์เมมเมอรีจะสร้างแอนติบอดีจำเพาะอย่างรวดเร็วไปทำลายแอนติเจนนั้นๆให้หมดไป

- ลิมโฟไซต์ชนิด T (T - lymphocyte) หรือ T - cell

ลิมโฟไซต์ชนิดทีมีการทำงานซับซ้อนมาก และยังแบ่งเป็นชนิดย่อยๆอีกตามหน้าที่ เซลล์ทีบางชนิดจะกระตุ้นให้เซลล์บีสร้างสารแอนติบอดี และกระตุ้นฟาโกไซต์ให้มีการทำลายสิ่งแปลกปลอมให้รวดเร็วขึ้น เซลล์ทีบางชนิดควบคุมการทำงานของเซลล์บี และฟาโกไซต์ให้อยู่ในสภาพสมดุล และเซลล์ทีบางชนิดจะทำหน้าที่เป็นเซลล์เมมเมอรีด้วย

วิธีทำลายเซลล์ของเม็ดเลือดขาว

มี 2 วิธี ได้แก่

1. phagocytosis เป็นวิธีทำลายเชื้อโรคโดยการกินและย่อยสลายเชื้อโรค

2. immunization เม็ดเลือดขาวบางชนิดจะสร้างสารพวกโปรตีนที่มีคุณสมบัติต่อต้านสิ่งแปลกปลอมและเชื้อโรค

- สารที่สร้างขึ้น เรียกว่า antibody

- สิ่งแปลกปลอม เรียกว่า antigen

ภาพแสดงการทำงานของเม็ดเลือดขาว ในระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายคนเรา